Wij en onze hersenen

Waar dienen onze hersenen voor? Om te denken, zullen de meesten zeggen. Denken is echter maar een neveneffect volgens psycholoog en neurowetenschapper Lisa Barrett. Dat denkorgaan dient in eerste instantie om de lichaamshuishouding te regelen. Daarbij is geen wezenlijk verschil tussen het brein van de amphioxusworm van 550 miljoen jaar geleden en een homo sapiens van nu. Wel is dat organisatieorgaan steeds complexer geworden, op maat van de omgeving waarin het bijbehorende organisme dient te overleven. De menselijke soort heeft zich aan de meest uiteenlopende leefomgevingen aangepast (of heeft zelf die omgeving aangepast) en bedient zich daarbij van een uiterst flexibel en performant regelsysteem. Dit is een korte samenvatting van de eerste (halve) les van zeven in Seven and a half lessons about the brain waarin Barrett op minzame en erudiete wijze een overzicht biedt van de actuele inzichten in de hersenwetenschap. Haar handzaam boek is puntig, onderhoudend, uitermate leesbaar en leerrijk, zelfs voor iemand die alles al denkt te weten over de hersenen. Uit elke weloverwogen zin blijkt hoe goed je een onderwerp in de vingers moet hebben om het zo helder te kunnen vertellen. Bovendien maakt Barrett de nieuwste inzichten uit de hersenbiologie relevant voor het leven van alledag. Wij zijn biologische wezens en het brein waar we mee geboren worden bepaalt hoe we onszelf en de wereld zien, onze relaties met anderen en hoe we leven. Het begint bij kleine breinen die zich enten op de wereld, in een levend netwerk dat zichzelf 'bedraadt' in connectie met alles er omheen. Opgroeien en opgevoed worden is meegroeien met een brein dat door interne en externe gebeurtenissen afgeregeld wordt door een immens proces van neuronen die verbonden of weggesnoeid worden. Opvoeders geven vorm aan het psychische en sociale biotoop van een opgroeiend kind. Een babybrein leert die leefwereld kennen, ervaring na ervaring verzamelend in een aanzwellend geheugen. Zo wordt dat brein een gesofistikeerd voorspellingsorgaan, werkend op basis van ervaringen uit het verleden, reacties voorbereidend op wat in en om ons heen gebeurt. Daarin kunnen we zelf een actieve rol spelen, de basis van onze vrije wil. (Barrett schuwt ook de filosofische discussies niet.) Onze hersenen kunnen niet zonder andere hersenen. Interactie, van agressie tot empathie, is geworteld in een sociaal brein, met taal in een cruciale rol. Woorden hebben een grote impact op het brein en dus ook op hoe we met onszelf en de anderen en de wereld omgaan. Breinen creëren de sociale, culturele realiteit, inclusief abstracte concepten of beeldende metaforen. Veel weten we nog niet. Wat we wel weten is dat het brein de bron is van onze sterktes en zwaktes. 'It makes us simply, imperfectly, gloriously human.'