Om mensen met dementie goede zorg te kunnen verlenen, is in de eerste plaats kennis van de aandoening noodzakelijk. Daarom begon enkele jaren geleden in samenwerking met het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en in opdracht van toenmalig Vlaams minister van gezondheid Jo Vandeurzen (CD&V) het project Farmaceutische Zorg voor Personen met Dementie (Fazodem). Op maat van apothekers biedt Fazodem opleiding en ondersteuning bij dementie.

Het startschot werd gegeven in de zomer van 2016. Toen zetten het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en het Vlaams Apothekersnetwerk (VAN) gesteund door de provincie Antwerpen een proefproject op in een 20-tal Antwerpse apotheken. Centraal staat daarbij de 'Fazodem-map' (zie verder) die voor het eerst geïntroduceerd werd. Feedback en ervaringen uit dit project leidden tot een definitieve versie van de map die in de loop van 2017 breder verspreid werd naar alle officina-apothekers.

Bijsluiters in grote letters

"De map bestaat uit vijf grote delen", legt Fien Van Sint Jan, coördinator van het project, uit. Een eerste deel bevat basisinformatie. "Dit is een kennispakket met achtergrondgegevens over dementie. Wat is het? Hoe worden diagnoses gesteld? Welke types bestaan er? Wat zijn risico-factoren enz."

Een tweede deel behandelt medicatie bij dementie. Van Sint Jan: "Dit is een gids met alle informatie over het gebruik van geneesmiddelen. Ook medicatie bij gedragsproblemen komt aan bod. Via geneesmiddelenfiches krijgt de apotheker snel een overzicht." Bij de map hoort ook een website, waarop apothekers kunnen inloggen met een code die terug te vinden is in de map. Op de website zijn voor alle vijf delen nog bijkomende nog extra tools te vinden, waaronder een digitale checklist. "Tevens ontwikkelden we patiëntenfolders. Die beantwoorden de belangrijkste vragen over dementie in bevattelijke taal. Hierbij horen ook bijsluiters in grote letters, met een foto van de medicatie. De apotheker kan dit overlopen met de patiënt of de mantelzorger."

Uit tests na de opleiding bleek een significante verhoging van de kennis over dementie

'Signalenwaaier'

Het derde hoofdstuk van de Fazodem-map bevat documentatie over de manier waarop dementie tijdig kan gedetecteerd worden. Van Sint Jan: "Dementie is een complexe aandoening. Niet alle medicatie wordt door iedereen of door alle artsen ondersteund. Vermits apothekers patiënten vaak zien, kunnen ze de eerste signalen van dementie onderkennen. Dat is een belangrijke rol en de map vormt hierbij een hulpmiddel."

Een 'signalenwaaier' helpt om de eerste tekenen te herkennen en handige tips ondersteunen de apotheker om het probleem aan te kaarten met de patiënt. "Ook hierbij werd een patiëntenfoldertje 'Oei, ik vergeet' ontworpen. De apotheker kan dat met de patiënt meegegeven", legt de VAN-medewerkster uit. "De folder onderscheidt normale vergeetachtigheid van dementie. En we ontwierpen ook formulieren voor de patiënt en zijn mantelzorger. Daarin tien signalen bij dementie, plus voorbeelden. Bedoeling is de patiënt voor te bereiden op een consultatie bij de huisarts. Daar kunnen symptomen besproken worden en kunnen alle vragen aan bod komen."

750 apotheken

Deel vier van de Fazodem-map richt zich specifiek tot de mantelzorgers die personen met dementie ondersteunen. Zij zijn bij dementie immers het meest kwetsbaar. Onderzoek wees uit dat 82% van de mantelzorgers overbelast is of een groot risico loopt op overbelasting. Fien Van Sint Jan: "De map bevat een 'toolkit' met achtergrondinformatie over mantelzorg, ondersteuning en hoe de aandoening kan geïdentificeerd worden. Bedoeling is dat de apotheker die aan de mantelzorger bezorgt." Hierbij ook een checklist met tips, links en valkuilen en een formulier over (over)belasting. De apotheker geeft dat best vroeg in het proces mee.

Een vijfde en laatste deel in de map bevat informatie over het ondersteuningsaanbod bij dementie. "Het gaat over algemene informatie over behoeftes, ondersteuning, opvangmogelijkheden, palliatieve zorg enz. voor dementerenden. Een digitale doorverwijsbrochure vormt hiervan het sluitstuk.

Jurn Verschraegen, directeur van het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen, is trots op dit project: "Circa 750 Vlaamse apotheken maken nu gebruik van de Fazodem-map, de e-learnings werden meer dan 1.500 maal doorlopen. Hiermee zijn we zelfs in Europa koploper. Dit kon enkel door de samenwerking van alle partners. Dat zorgt voor draagvlak. Het besef dat bijna 70% van de mensen met dementie thuis woont, betekent dat zij of hun mantelzorger bij de apotheker langskomen. Kunnen ervaren dat je dan correct en op maat hulp krijgt, geeft vertrouwen en beïnvloedt het langer thuis kunnen volhouden van de situatie."

Apinto's

Om de attitude en kennis van apothekers in kaart te brengen, organiseerde VAN een bevraging. Omdat daaruit bleek dat de kennis van dementie bij de meeste apothekers zeer pover was, organiseerde VAN twee jaar geleden samen met IPSA in elke provincie hoorcolleges. Aan bod kwamen daarbij onder andere preventie, pathologie, de belangrijke rol van huisartsen bij detectie, samenwerking tussen huisarts en apotheker enz. Uiteraard werd ook de Fazodem-map voorgesteld. Circa 500 apothekers volgden de opleiding.

Van Sint Jan: "Een jaar later boden we een 20-tal Apinto's (APothekers Interactief Opleiden) aan, workshops waarbij de map in de praktijk wordt gebracht. Samen met de apothekers worden zes casussen overlopen. Ongeveer 400 apothekers schreven in."

Voorts werkte IPSA een beperkte e-learning over dementie uit. Op één dag tijd schreven 160 apothekers zich in voor de net ontwikkelde webinar 'De Mens in dementie'. Deze gaat over de omgang met personen met dementie. Tot slot legt VAN nog de laatste hand aan een kwaliteitsbevorderend programma voor het Medisch-Farmaceutisch Overleg uit. Dat focust op tijdige detectie van dementie en op medicatiebeleid.

Verder blijven inzetten

Hamvraag is of de opleidings- en ondersteuningsprojecten resultaat hebben. Om dat te meten werden tests afgenomen en daaruit bleek een significante verhoging van de kennis over dementie. Voor de theoretische opleiding en de Apinto's gaf bijvoorbeeld 2,80% van de apothekers aan over voldoende kennis en tools te beschikken om patiënten en mantelzorgers te ondersteunen. Na afloop van de opleiding was dit 55,50%!

Een VAN-bevraging over de manier waarop apothekers naar dementie kijken, is net afgesloten. De resultaten worden op 17 juni bekendgemaakt. En uiteraard wil het Vlaams Apothekersnetwerk ook na deze bevraging de verworven kennis en expertise liefst multidisciplinair verder uitdragen. Daartoe werd de vraag gesteld aan de huidige Vlaams minister voor Welzijn en Volksgezondheid Wouter Beke (CD&V).

Om mensen met dementie goede zorg te kunnen verlenen, is in de eerste plaats kennis van de aandoening noodzakelijk. Daarom begon enkele jaren geleden in samenwerking met het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en in opdracht van toenmalig Vlaams minister van gezondheid Jo Vandeurzen (CD&V) het project Farmaceutische Zorg voor Personen met Dementie (Fazodem). Op maat van apothekers biedt Fazodem opleiding en ondersteuning bij dementie.Het startschot werd gegeven in de zomer van 2016. Toen zetten het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en het Vlaams Apothekersnetwerk (VAN) gesteund door de provincie Antwerpen een proefproject op in een 20-tal Antwerpse apotheken. Centraal staat daarbij de 'Fazodem-map' (zie verder) die voor het eerst geïntroduceerd werd. Feedback en ervaringen uit dit project leidden tot een definitieve versie van de map die in de loop van 2017 breder verspreid werd naar alle officina-apothekers."De map bestaat uit vijf grote delen", legt Fien Van Sint Jan, coördinator van het project, uit. Een eerste deel bevat basisinformatie. "Dit is een kennispakket met achtergrondgegevens over dementie. Wat is het? Hoe worden diagnoses gesteld? Welke types bestaan er? Wat zijn risico-factoren enz."Een tweede deel behandelt medicatie bij dementie. Van Sint Jan: "Dit is een gids met alle informatie over het gebruik van geneesmiddelen. Ook medicatie bij gedragsproblemen komt aan bod. Via geneesmiddelenfiches krijgt de apotheker snel een overzicht." Bij de map hoort ook een website, waarop apothekers kunnen inloggen met een code die terug te vinden is in de map. Op de website zijn voor alle vijf delen nog bijkomende nog extra tools te vinden, waaronder een digitale checklist. "Tevens ontwikkelden we patiëntenfolders. Die beantwoorden de belangrijkste vragen over dementie in bevattelijke taal. Hierbij horen ook bijsluiters in grote letters, met een foto van de medicatie. De apotheker kan dit overlopen met de patiënt of de mantelzorger."Het derde hoofdstuk van de Fazodem-map bevat documentatie over de manier waarop dementie tijdig kan gedetecteerd worden. Van Sint Jan: "Dementie is een complexe aandoening. Niet alle medicatie wordt door iedereen of door alle artsen ondersteund. Vermits apothekers patiënten vaak zien, kunnen ze de eerste signalen van dementie onderkennen. Dat is een belangrijke rol en de map vormt hierbij een hulpmiddel."Een 'signalenwaaier' helpt om de eerste tekenen te herkennen en handige tips ondersteunen de apotheker om het probleem aan te kaarten met de patiënt. "Ook hierbij werd een patiëntenfoldertje 'Oei, ik vergeet' ontworpen. De apotheker kan dat met de patiënt meegegeven", legt de VAN-medewerkster uit. "De folder onderscheidt normale vergeetachtigheid van dementie. En we ontwierpen ook formulieren voor de patiënt en zijn mantelzorger. Daarin tien signalen bij dementie, plus voorbeelden. Bedoeling is de patiënt voor te bereiden op een consultatie bij de huisarts. Daar kunnen symptomen besproken worden en kunnen alle vragen aan bod komen."Deel vier van de Fazodem-map richt zich specifiek tot de mantelzorgers die personen met dementie ondersteunen. Zij zijn bij dementie immers het meest kwetsbaar. Onderzoek wees uit dat 82% van de mantelzorgers overbelast is of een groot risico loopt op overbelasting. Fien Van Sint Jan: "De map bevat een 'toolkit' met achtergrondinformatie over mantelzorg, ondersteuning en hoe de aandoening kan geïdentificeerd worden. Bedoeling is dat de apotheker die aan de mantelzorger bezorgt." Hierbij ook een checklist met tips, links en valkuilen en een formulier over (over)belasting. De apotheker geeft dat best vroeg in het proces mee.Een vijfde en laatste deel in de map bevat informatie over het ondersteuningsaanbod bij dementie. "Het gaat over algemene informatie over behoeftes, ondersteuning, opvangmogelijkheden, palliatieve zorg enz. voor dementerenden. Een digitale doorverwijsbrochure vormt hiervan het sluitstuk.Jurn Verschraegen, directeur van het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen, is trots op dit project: "Circa 750 Vlaamse apotheken maken nu gebruik van de Fazodem-map, de e-learnings werden meer dan 1.500 maal doorlopen. Hiermee zijn we zelfs in Europa koploper. Dit kon enkel door de samenwerking van alle partners. Dat zorgt voor draagvlak. Het besef dat bijna 70% van de mensen met dementie thuis woont, betekent dat zij of hun mantelzorger bij de apotheker langskomen. Kunnen ervaren dat je dan correct en op maat hulp krijgt, geeft vertrouwen en beïnvloedt het langer thuis kunnen volhouden van de situatie."Om de attitude en kennis van apothekers in kaart te brengen, organiseerde VAN een bevraging. Omdat daaruit bleek dat de kennis van dementie bij de meeste apothekers zeer pover was, organiseerde VAN twee jaar geleden samen met IPSA in elke provincie hoorcolleges. Aan bod kwamen daarbij onder andere preventie, pathologie, de belangrijke rol van huisartsen bij detectie, samenwerking tussen huisarts en apotheker enz. Uiteraard werd ook de Fazodem-map voorgesteld. Circa 500 apothekers volgden de opleiding.Van Sint Jan: "Een jaar later boden we een 20-tal Apinto's (APothekers Interactief Opleiden) aan, workshops waarbij de map in de praktijk wordt gebracht. Samen met de apothekers worden zes casussen overlopen. Ongeveer 400 apothekers schreven in."Voorts werkte IPSA een beperkte e-learning over dementie uit. Op één dag tijd schreven 160 apothekers zich in voor de net ontwikkelde webinar 'De Mens in dementie'. Deze gaat over de omgang met personen met dementie. Tot slot legt VAN nog de laatste hand aan een kwaliteitsbevorderend programma voor het Medisch-Farmaceutisch Overleg uit. Dat focust op tijdige detectie van dementie en op medicatiebeleid.Hamvraag is of de opleidings- en ondersteuningsprojecten resultaat hebben. Om dat te meten werden tests afgenomen en daaruit bleek een significante verhoging van de kennis over dementie. Voor de theoretische opleiding en de Apinto's gaf bijvoorbeeld 2,80% van de apothekers aan over voldoende kennis en tools te beschikken om patiënten en mantelzorgers te ondersteunen. Na afloop van de opleiding was dit 55,50%!Een VAN-bevraging over de manier waarop apothekers naar dementie kijken, is net afgesloten. De resultaten worden op 17 juni bekendgemaakt. En uiteraard wil het Vlaams Apothekersnetwerk ook na deze bevraging de verworven kennis en expertise liefst multidisciplinair verder uitdragen. Daartoe werd de vraag gesteld aan de huidige Vlaams minister voor Welzijn en Volksgezondheid Wouter Beke (CD&V).