Apothekers in de Grote Oorlog

De Grote Oorlog werd gekenmerkt door het massieve en moedwillige gebruik van oorlogsgassen. Prof. Paul Depovere (emeritus, UCL) bracht het tragische lot van Fritz Haber (1868-1934) in herinnering. De Duitse chemicus kreeg in 1918 de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar de synthese van ammoniak.Uitgaande van de omzetting van ammoniak in salpeterzuur (en in meststoffen) komt hij tot nitraten... en springstoffen. Ammoniak, dat de mensheid tot dan toe van voedsel voorzag aan de hand van meststoffen, wordt nu gebruikt om te doden. De regel van Haber bepaalt overigens de fatale dosis gas volgens de periode van blootstelling.Na 1918 legt hij zich toe op waterstofcyanide en ontwikkelt hij meer chemische giffen, zogezegd als insecticide. Zo maakt hij zyklon A, dat nadien wordt omgevormd tot zyklon B, gebruikt in de gaskamers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ironie van het lot: familieleden van Fritz Haber, een Duitse jood die zich tot het christendom had bekeerd, werden daar eveneens vergast...Professor Bruno Bonnemain van de Société française d'histoire de la pharmacie zoomde in op geneesmiddelenreclame in 14-18. "Deze oorlog bracht heel wat veranderingen teweeg in de farmaceutische industrie. Het is boeiend om die evolutie en de debatten over heel wat technische en reglementaire aspecten te bekijken doorheen de publiciteit."Er bestonden in die tijd een 50-tal farmaceutische bladen in Frankrijk. Zo bijvoorbeeld le Bulletin des sciences pharmacologiques voor apothekers en Paris médical voor artsen. De geneesmiddelenreclame in die magazines tonen aan dat, ondanks de moeilijke tijden, de op startende farma-industrie het vrij goed stelt en haar producten blijft aanbevelen bij de zorgverstrekkers."Bij het begin van de 20ste eeuw bestaan er veel farmabedrijven in Frankrijk, sommige al goed gevestigd, andere vrij recent. Ze worden al snel 'les Spécialistes' genoemd, omdat ze specialiteiten op de markt brengen. Vanaf het begin van de eeuw is er een aanzienlijke toename van de publiciteit naar het medisch en farmaceutisch korps. Vóór de oorlog was reclame voor geneesmiddelen in de kranten goed voor zowat 18% van alle publiciteit, na de oorlog viel dat terug naar 6%. Dat wijst niet op een crisis in de farma-industrie - het is een weloverwogen strategische keuze van de bedrijven die zich focussen op de zorgprofessionals. Op het einde van de oorlog en ook nadien vertegen woordigde het reclamebudget van de bedrijven soms 30% van de omzet, dat is enorm!"Het Bulletin des sciences pharmacologiques zet reclame voor leveranciers van grondstoffen (Ferdinand Roch...), fabrikanten van farmaceutische specialiteiten (les Spécialistes, Astier, Carion...) en fabrikanten van producten op naam voor officina-apotheken (Établissement Goy, Maison Frère...).Zo is Robert & Carrière, opgericht in 1902, een van de eerste promotoren in Frankrijk voor sterilisatiemateriaal en luchtledige verpakking. Vanaf augustus 1914 levert het bedrijf chirurgische verbanden aan militaire ziekenhuizen. De firma Lumière, opgericht in 1899 door Auguste Lumière, wordt toevertrouwd aan twee apothekers die meerdere specialiteiten ontwikkelden, waaronder cryogenine (1904, tegen griep) en vetverband. In 1902 bekwam de Société chimique des Usines du Rhône (SCUR) het recht om acetylsalicylzuur te produceren, gecommercialiseerd onder de naam Rhodine.Eind september 1914 verbiedt een decreet elke vorm van handel met Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. De lijst van de betrokken Duitse farmabedrijven wordt in januari 1915 gepubliceerd.Bij het begin van de oorlog worden aan aantal farmaceutische merknamen met patriotistische inslag gedeponeerd: Roi des Belges, Coq gaulois, Pays alliés, Vin de la victoire, Pour la Patrie, La Gloire... Er komt ook een zegel op producten van Franse oorsprong.De laboratoria illustreren hun slogans met beelden uit de loopgraven en gevechtsscènes om de voordelen van een herstellend product of een helende zalf aan te prijzen.De farmaceutische reclame brengt een debat op gang: sommige apothekers zien in de specialiteiten het einde van hun beroep, anderen beschouwen ze als een gelegenheid om producten met een constante kwaliteit aan te bieden. Ook de evolutie van de galeniek komt in de publiciteit tot uiting, met onder meer de opkomst van de tabletten (uitgevonden op het einde van de 19de eeuw). Vanaf de oorlog worden die vaak gebruikt door de militaire apothekers. In de officina loopt het zo'n vaart niet: ze worden pas in 1937 in de Franse farmacopee geïntroduceerd."Die weerstand tegen tabletten bereikt een hoogtepunt op een bijeenkomst van de Société de la pharmacie de Paris in juli 1916, na de publicatie van een artikel van Maurice François die stelt dat de tabletten de officina-apotheken zullen ruïneren. Heel wat overtuigde apothekers voeren de hele oorlog lang tegenargumenten aan. Het is de ontwikkeling van specialiteiten ten koste van de magistrale bereidingen die hier wordt aangeklaagd en als een bedreiging aanzien."Andere nieuwigheden die we aan de oorlog overhouden, zijn verbanden en injecteerbare producten.Begin 20ste eeuw begint men algemene principes toe te passen in de reclame naar artsen en apothekers: ontbreken van illustraties om de boodschap ernstiger te maken, nadruk op de naam van de firma, de voordelen van een specialiteit, en vaak ook op een indicatie in plaats van een product.De farma-industrie heeft goed gewerkt, maar was toch onderworpen aan de mobilisatie van de apothekers. Sinds het gebruik van gassen in Ieper werden nagenoeg alle apothekers naar Parijs gerapatrieerd om daar te werken aan de ontwikkeling van oorlogsgassen."Alles sereen te verlopen, al waren er problemen met de productie (tekort aan grondstoffen, excipiënten, verpakkingen) en de verdeling. Er werden lessen getrokken uit deze periode, zowel aangaande de farmaceutische en chemische afhankelijkheid van Frankrijk (dat bij het begin van de oorlog voor 80% van Duitsland afhing), als wat betreft de opleiding van de professionals en de farmaceutische vormen (tabletten en specialiteiten)", besluit Bruno Bonnemain. Het is wachten tot 1941 alvorens onze zuiderburen een wet uitvaardigen die de moderne farmacie reglementeert.