...

Angst is een gevoel waaraan iedereen wel eens ten prooi valt, de ene al meer dan de andere. In tijden van pandemie ziet men het angstniveau bij de bevolking toenemen. Maar in minder moeilijke omstandigheden kan angst een speels kantje hebben. En soms hand in hand gaan met genot. Veel mensen jagen zichzelf graag de daver op het lijf en zijn niet wars van een beetje circulerende adrenaline. Een rondje op de rollercoaster, valschermspringen, beangstigende en gevaarlijke situaties of horrorfilms brengen de nodige pit in het leven. Horrorfilms waren het onderwerp van een studie die plaatsvond aan de universiteit van Turku in Finland. Hudson et al. wilden weten hoe horrorfilms en de angst die daarmee gepaard gaat de hersenactiviteit beïnvloeden. En welke neuronale mechanismen in werking treden als mensen bang zijn. Ze hebben de reacties van de hersenen in kaart gebracht bij mensen die naar een horrorfilm keken. De auteurs gingen uit van het besef dat angst levende wezens op twee manieren beschermt. Enerzijds door de waakzaamheid te verhogen en alles in gereedheid te brengen voor een geschikte respons op een ernstige bedreiging. En anderzijds door het coördineren van onmiddellijke beschermingsreacties als de situatie levensbedreigend wordt. Cineasten lokken die beschermingsreacties uit met ' jumpscares': door plotse veranderingen in het beeld, vaak begeleid door bedreigende muziek, wordt bij de kijker een heftige respons opgewekt. De Finnen veronderstelden dat de cognitieve processen uitgelokt door angst in verschillende fasen op gang komen. Eerst de waakzaamheid die de respons voorbereidt, daarna de acute respons zelf, onder vorm van vechten of vluchten. Hudson et al. mobiliseerden 37 dappere vrijwilligers om te kijken naar twee horrorfilms van James Wan: Insidious uit 2010 en The Conjuring 2 uit 2016. Deze langspeelfilms haalden ze uit een lijst van 100 van de meest geprezen horrorfilms van de laatste 100 jaar. Tijdens de projectie droeg iedere deelnemer een speciale bril en nam plaats in een toestel voor functionele MRI. Op die manier kon de hemodynamische hersenactiviteit van de betrokkenen in beeld worden gebracht. "De resultaten hebben uitgewezen dat de hersenzones die betrokken zijn bij de visus en het gehoor actiever worden bij aanhoudende angst", zegt prof. André Mouraux (Instituut voor neurowetenschappen van de UCL, specialist in fysiologische en pathologische angst bij de mens). "Daardoor verhoogt de waakzaamheid voor bedreigende signalen vanuit de omgeving en verbetert het verwerken van binnenkomende informatie. Maar acute angst drijft veeleer de activiteit op van de hersenstam, de thalamus, de amygdala en de gyrus cinguli. Dat zijn hersenzones die betrokken zijn bij de reactie op een plotse gebeurtenis." "Deze resultaten wijzen uit dat de twee soorten angst ieder voor zich overeenstemmen met een ander neuronaal netwerk", vervolgt prof. Mouraux. "Een dergelijke tweespalt bestaat ook bij de pijngewaarwording die in eerste instantie een waarschuwingssysteem is. Pijnspecialisten onderscheiden twee soorten pijn. Enerzijds, plotse pijn die sterk de aandacht trekt en de hersenstructuren activeert die ook in beeld komen bij reacties op een onverwacht voorval. Anderzijds, langdurige pijn die hetzelfde netwerk mobiliseert als wat men ziet bij het anticiperen op een potentiële dreiging. Angst en pijn zijn met elkaar verbonden. Ze hebben waarschijnlijk dezelfde biologische rol: met name, ons beschermen." "Er was nog een tweede vaststelling: de twee netwerken treden tijdens het bekijken van de film met elkaar in interactie. De sensoriële hersenregio's die anticipatie mogelijk maken, bereiden blijkbaar de respons voor als een beangstigende gebeurtenis steeds waarschijnlijker wordt. Het was een goed idee van de auteurs om de interactie tussen beide te bestuderen. Experts zijn er steeds zekerder van dat de cognitieve functies dankzij dit soort interacties tot stand komen." "Dit is uiteraard fundamenteel onderzoek", kadert André Mouraux. "Maar misschien kan men de bevindingen uitbreiden naar andere situaties dan het kijken naar een film. Een beter begrip van de hersenregio's die betrokken zijn bij angst en van hun interacties kan interessant zijn in de psychopathologie, bijvoorbeeld bij depressie. Misschien blijkt wel dat dezelfde netwerken daarbij betrokken zijn." Angst voor het coronavirus beschouwt de neurowetenschapper als langdurige angst, waarbij de bedreiging aanhoudt en de waakzaamheid verhoogt. "Laten we dit toch maar met enige voorzichtigheid veralgemenen, want bij het kijken naar een film laten de hersenen zich niet helemaal misleiden. De deelnemer weet dat hij naar een film kijkt, en dat het dus om fictie gaat. Hij reageert misschien emotioneel, maar weet dat hij geen enkel gevaar loopt en dat hij kan uitstappen als het ondraaglijk wordt. Anders ligt het met de coronacrisis: dat is een complexe realiteit, die voortdurend verandert. We zijn hier niet naar een film aan het kijken..."