...

Kijk maar over een periode van ongeveer 60 jaar naar alle stammen die betrokken waren bij het ontstaan van AGR, zegt prof. Pierre Smeesters (kinderarts Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola en verbonden aan het labo voor moleculaire bacteriologie van de ULB). "Je zal zien dat alle stammen erbij horen." Prof. Smeesters is de eerste auteur van een studie die daarover zopas verschenen is.1"Dat staat haaks op wat men ons tijdens onze opleiding geleerd heeft: in handboeken en in de literatuur wordt nog altijd met stelligheid beweerd dat maar een tiental reumatogene stammen AGR veroorzaken. Fout ingeschat: de waaier is veel breder."Die vaststelling heeft twee implicaties, stelt de Brussels kinderarts: "In eerste instantie op het vlak van de volksgezondheid. Onze resultaten laten vermoeden dat een vaccin op basis van die tien stammen waarschijnlijk niet doeltreffend zal zijn."De tweede implicatie betreft het onderzoek: "In laboratoria voor fundamenteel onderzoek is men geneigd het altijd maar weer bij dezelfde westerse stammen te houden, die men vindt in de VS en Europa. Onze resultaten tonen aan dat we moeten werken met stammen afkomstig uit andere regio's van de wereld."Samen met onderzoekers uit Australië en Nieuw-Zeeland heeft het team van de ULB alle stammen van groep A-streptokokken onderzocht die sinds 1944 wereldwijd betrokken waren bij het optreden van AGR. "Als we naar al die gegevens keken, kregen we het gevoel dat iedereen maar een stukje van het verhaal in handen had, beperkt tot de lokale epidemiologie van ieder land apart. Maar als je zoekt naar een onderliggend biologisch mechanisme, moet je breed en langdurig kijken."De resultaten van het Brusselse team wijzen erop dat de pathogenese van AGR maar voor een klein gedeelte begrepen wordt. Waarom lokken die tien stammen AGR uit? "De meest geloofwaardige theorieën spitsen zich toe op moleculaire imitatie: een peptide dat zich bevindt op de M-proteïne (het oppervlakte-eiwit van de streptokok) lijkt op bestanddelen van het bindweefsel. De patiënt zou antilichamen aanmaken die een kruisreactiviteit vertonen tegen de hartkleppen, de gewrichten en de nier.""Maar als je naar die determinanten zoekt in wereldwijd verzamelde stammen van GAS, dan vind je die maar zelden terug. Er moeten er dus andere zijn. Net daarom moeten we ons losmaken van onze aloude gewoonten. Tegenwoordig is dat niet zo moeilijk, omdat we over wereldwijde netwerken beschikken. Bacteriestammen kunnen gemakkelijk onder onderzoekers uitgewisseld worden", oordeelt prof. Smeesters.Acuut gewrichtsreuma treft jaarlijks 33 miljoen mensen en kost het leven aan 500.000 van hen. De ziekte is tot op heden endemisch in sommige landen met een socio-economische achterstand. "Men heeft geprobeerd de zorg toegankelijker te maken en keelontstekingen sneller te behandelen, maar al deze maatregelen zijn min of meer mislukt. Er bestaat een brede consensus over het idee dat vaccinatie de enige manier is om het probleem aan te pakken."Enkele jaren geleden kreeg een 26-valent vaccin toegang tot fase 2-studies. "Maar het was uitsluitend gebaseerd op Noord-Amerikaanse en Europese stammen. Men is tot het inzicht gekomen dat het nergens anders ter wereld zou werken. Een globale benadering op wereldvlak is nodig. Dat lijkt voor de hand liggend, maar het is niet eenvoudig om zoiets op te zetten."Hoe moet het nu verder? "Er zijn twee stromingen", weet prof. Smeesters. "Eén oplossing bestaat erin om het vaccin aan te maken met componenten die voorkomen bij alle streptokokken, over de verschillende serotypes heen, een beetje zoals men dat gedaan heeft met malaria. Het voordeel is dat het vaccin bij iedereen zal werken. Maar het nadeel is dat die constante delen vaak niet erg immunogeen zijn. Een andere hypothese, die momenteel als redelijker wordt ervaren, zegt dat we de M-proteïne moeten gebruiken. Met andere woorden, een bestanddeel dat verschilt van het ene serotype tot het andere. In dat geval moeten we kunnen beschikken over een toereikende greep uit de serotypes die wereldwijd circuleren."Het labo voor moleculaire bacteriologie van de ULB heeft meegewerkt aan een atlas van de kandidaat-vaccins tegen GAS.2 Het labo beschikt over een aanzienlijke collectie stammen uit de hele wereld, om onderzoek op te doen. "We richten ons essentieel op de buitenzijde van de bacterie. We proberen de betekenis van elk van de drie oppervlakteeiwitten (waaronder de M-proteïne) voor de virulentie van de bacterie te doorgronden. Op die manier willen we te weten komen wat het juiste antigeen zou zijn voor een doeltreffend vaccin."